Poradnik dla rodzin opiekujących się osobami starszymi z afazją
Poważna choroba lub wypadek to sytuacje, które wpływają nie tylko na pacjenta, ale też zmieniają życie jego najbliższych. Nagle ktoś, kto do tej pory był sprawy i samodzielny wymaga opieki nawet przy wykonywaniu najprostszych czynności. Często wiąże się to z koniecznością reorganizacji życia całej rodziny. Chory, poza dolegliwościami fizycznymi może mieć też problem z komunikacją, czyli afazję.
Czym jest afazja?
Afazja to stan, w którym dochodzi do uszkodzenia ośrodków mózgu odpowiedzialnych za odbieranie lub nadawanie mowy. Zaburzenie to wpływa także na umiejętność pisania, czytania, liczenia, przez co upośledza wyrażanie języka w różnorodny sposób. Obszar mózgu związany z językiem znajduje się u większości ludzi w lewej półkuli mózgu. Uszkodzenie jednego lub więcej z tych obszarów prowadzi do rozwoju afazji.
Rodzaje afazji
Afazja całkowita — to najcięższa forma zaburzenia mowy, w której pacjent nie jest w stanie ani mówić, ani rozumieć mowy, ani czytać, ani pisać. Osoby z afazją całkowitą mają znaczne trudności z wszelkimi formami komunikacji i mogą nie reagować na bodźce językowe. To zaburzenie często towarzyszy poważnym uszkodzeniom mózgu, na przykład po udarze lub ciężkim urazie głowy.
Afazja ruchowa — znana również jako afazja Broki, to typ afazji, w której pacjent ma trudności z produkcją mowy, mimo że jego umiejętność rozumienia języka pozostaje stosunkowo nienaruszona. Osoby z tą afazją często mówią w krótkich, niegramatycznych zdaniach, mają trudności z doborem słów i mogą wykazywać znaczną frustrację z powodu problemów z komunikacją.
Afazja czuciowa — zwana również afazją Wernickego, charakteryzuje się trudnościami w rozumieniu mowy i pisania, podczas gdy mowa produkcyjna może być płynna, ale często pozbawiona sensu. Osoby z tą afazją mogą używać nonsensownych słów, tworzyć neologizmy lub łączyć słowa w sposób, który nie ma logicznego sensu. Mimo że mogą nieświadome swoich trudności, ich komunikacja często prowadzi do nieporozumień.
Afazja nominalna — znana również jako afazja anomiczna, to typ afazji, w którym pacjent ma szczególne trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów, co prowadzi do pauz w mowie oraz opisowego wyrażania myśli. Osoby z tą afazją są w stanie formułować zdania i rozumieć mowę, ale często mają problem z nazywaniem rzeczy, co może wpływać na płynność ich wypowiedzi.
Afazja mieszana — Afazja mieszana to forma afazji, w której pacjent doświadcza cech zarówno afazji ruchowej, jak i czuciowej. Osoby z tą afazją mają trudności zarówno w produkcji mowy, jak i jej rozumieniu, co prowadzi do ograniczonej zdolności komunikacyjnej. Taki typ afazji może występować w przypadkach bardziej rozległych uszkodzeń mózgu i wymaga kompleksowej terapii, aby pomóc pacjentowi w poprawie zdolności językowych.
Przyczyny afazji
Afazja to zaburzenie komunikacji wynikające z uszkodzenia obszarów mózgu odpowiedzialnych za odbieranie, przetwarzanie i nadawanie mowy. Najczęściej jej przyczyną są nagłe wydarzenia, które prowadzą do uszkodzenia struktur mózgowych, takich jak udar niedokrwiennym, lub krwotoczny. W wyniku udaru dochodzi do przerwania dopływu krwi do określonych obszarów mózgu, co powoduje ich niedotlenienie i obumieranie komórek nerwowych. W zależności od lokalizacji i rozległości uszkodzenia, objawy afazji mogą być różnorodne, od problemów z wyrażaniem myśli do całkowitej utraty zdolności mówienia.
Kolejną częstą przyczyną są urazy głowy, które mogą uszkodzić tkankę mózgową na skutek bezpośredniego uderzenia, wstrząsu lub zmian ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Takie urazy mogą wynikać z wypadków komunikacyjnych, upadków lub innych zdarzeń losowych i często prowadzą do zaburzeń mowy i języka w zależności od umiejscowienia uszkodzenia w mózgu.
Afazja może także rozwijać się stopniowo, co jest charakterystyczne dla przewlekłych chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, demencja czołowo-skroniowa oraz inne schorzenia o podobnym przebiegu. W tych przypadkach degeneracja neuronów przebiega powoli, co prowadzi do postępującego pogarszania się zdolności komunikacyjnych, zwłaszcza w zakresie rozumienia i nadawania mowy, a także umiejętności pisania, czytania i liczenia.
Warto również wspomnieć o guzach mózgu, które mogą naciskać na obszary odpowiedzialne za język i mowę, powodując stopniowe lub nagłe zaburzenia komunikacyjne. Czasem afazja pojawia się również w wyniku długotrwałego niedotlenienia mózgu, na przykład przy zawałach serca lub w sytuacjach, gdy występują problemy z oddychaniem, co może prowadzić do trwałego uszkodzenia komórek nerwowych.
Zrozumienie przyczyn afazji ma kluczowe znaczenie dla neurologopedy i zespołu terapeutycznego, ponieważ umożliwia dostosowanie programu rehabilitacji do indywidualnych potrzeb pacjenta. Każda z tych przyczyn wymaga nieco innego podejścia terapeutycznego oraz specyficznych metod, które mogą pomóc pacjentowi w odzyskaniu lub poprawie zdolności komunikacyjnych, zwiększając jego komfort życia i samodzielność.
Jakie objawy mogą świadczyć o afazji?
Afazja objawia się na różne sposoby, wpływając na zdolność komunikacji i codzienne funkcjonowanie osoby nią dotkniętej. Zaburzenie może prowadzić do problemów z mówieniem, rozumieniem mowy, pisaniem oraz czytaniem, przez co osoba z afazją może mieć trudność w wyrażeniu swoich myśli, czy odpowiedzi na pytania. Poniżej przedstawiamy najczęstsze objawy, które mogą świadczyć o afazji i pomóc opiekunom oraz bliskim lepiej zrozumieć, jakie wyzwania mogą pojawić się w codziennych rozmowach.
trudności z doborem odpowiednich słów w trakcie rozmowy,
stosowanie niewłaściwych wyrazów lub zastępowanie słów innymi, niezwiązanymi z tematem,
problemy z rozumieniem pytań, poleceń lub złożonych zdań,
zaburzenia pamięci dotyczące nazw przedmiotów, imion i terminów,
trudności z budową gramatyczną wypowiedzi, co może prowadzić do składania chaotycznych lub niepełnych zdań,
problemy z czytaniem ze zrozumieniem lub powtarzaniem tekstu,
trudności z pisaniem, takie jak przestawianie liter, opuszczanie słów lub problemy z zapisywaniem myśli,
ograniczona możliwość płynnego wypowiadania się, częste pauzy i zacięcia,
wyraźne zmniejszenie zainteresowania rozmową i wycofanie się z interakcji społecznych.
Zrozumienie tych objawów przez opiekunów i otoczenie pacjenta jest niezwykle istotne. Akceptacja ograniczeń komunikacyjnych chorego, cierpliwość oraz dostosowanie sposobu rozmowy, na przykład poprzez używanie prostych zdań i unikanie skomplikowanych pytań, mogą znacząco poprawić komfort życia osoby z afazją. Obecność świadomych opiekunów, którzy rozumieją naturę trudności chorego, daje poczucie bezpieczeństwa oraz motywuje do uczestnictwa w terapii i podejmowania codziennych prób komunikacji.
Jak komunikować się z osobą z afazją?
Jako neurologopedzi pracujący na co dzień z podopiecznymi z afazją polecamy:
Ogranicz ilość pytań – zadawanie wielu pytań może powodować u chorego frustrację.
Ustal system znaków – potwierdzenia głową, proste gesty, pisanie lub rysowanie mogą pomóc w komunikacji.
Używaj prostych zdań – krótkie i jasne komunikaty są łatwiejsze do zrozumienia.
Zadbaj o spokojne otoczenie – w miejscu bez nadmiaru bodźców łatwiej się skupić.
Pomagaj, ale nie wyręczaj – zachęcaj do samodzielności tam, gdzie to możliwe.
Okazuj zrozumienie – akceptacja trudniejszych chwil oraz wspieranie emocjonalne są kluczowe.
Takie sposoby komunikacji mogą znacząco pomóc w opiece nad seniorem i w porozumiewaniu się z nim.
Znaczenie regularnej terapii
Regularna terapia afazji prowadzona przez neurologopedę ze wsparciem logopedy odgrywa kluczową rolę w procesie rehabilitacji komunikacyjnej, wspierając osoby z afazją w odzyskiwaniu sprawności językowej oraz zwiększając ich komfort życia. Dzięki systematycznym sesjom terapeutycznym pacjenci mogą odbudować umiejętność rozumienia i tworzenia wypowiedzi, co pozwala im lepiej wyrażać swoje potrzeby, emocje oraz myśli. Ponadto terapia zwiększa samodzielność w codziennych sytuacjach, takich jak prowadzenie rozmów z bliskimi, korzystanie z usług, czy uczestnictwo w aktywnościach społecznych.
Ważnym elementem regularnej terapii jest także wzmacnianie motywacji i poczucia własnej wartości pacjenta. Widoczne postępy – choćby drobne – przywracają wiarę we własne możliwości i pomagają pacjentowi zaakceptować proces rehabilitacji. To wsparcie emocjonalne jest szczególnie istotne, ponieważ skutecznie niweluje frustrację oraz poczucie bezradności, które często towarzyszą osobom z afazją.
Codzienne wsparcie – jak rodzina może pomóc?
Rodzina może wesprzeć osobę z afazją, wykonując z nią proste ćwiczenia językowe w domu, pomagając w przypominaniu słów lub angażując się w aktywności wzmacniające zdolności komunikacyjne. Stała motywacja i cierpliwość odgrywają ogromną rolę w procesie terapeutycznym.
Dzięki zrozumieniu afazji i wdrożeniu odpowiednich metod komunikacyjnych opiekunowie mogą lepiej wspierać bliskich w radzeniu sobie z wyzwaniami tego zaburzenia.